ANTIQUARIAAT SERENDIPITY

penguins

Collectie Penguin en Pelican

Penguin is de naam van de Engelse pionier van de roman in pocketvorm die in 2005 zijn 70e verjaardag vierde. Ter gelegenheid van dit jubileum verspreidde Serendipity een folder met de volgende tekst:

Gekenmerkt door generaties spraakmakende omslagen, bevolken Penguins boekenplanken over de hele wereld en roepen altijd nostalgische vertedering op. Hoe komt het eigenlijk dat Penguin een van de duurzaamste uitgeversnamen is?

Klik hier voor onze on-line catalogus vroege Penguins en Pelicans

De oprichter

Iedereen denkt altijd dat Allen Lane, de oprichter van Penguin, het pocketboek heeft uitgevonden, maar dat is niet zo. Hij maakte het product wel respectabel. Vóór 30 juli 1935, toen Mr Lane en zijn broers Richard en John de gok waagden met al hun eigen geld 10 titels te publiceren, waren pocketboeken synoniem met 'stuiverromans', goedkope romannetjes die slecht waren geschreven en fel gekleurde omslagen hadden.

Mr Lane, een geboren zakenman, 'zag' het gat in de markt voor kwaliteitspocketboeken toen hij na een bezoek aan Agatha Christie was gestrand op het station van Exeter en niets had om te lezen. Hij wilde pocketboeken van goede kwaliteit beschikbaar stellen tegen de prijs van een pakje sigaretten (sixpence) en zo de wereld van de literatuur toegankelijk maken voor wie anders moest lenen uit de openbare bibliotheek.

De eerste 10 Penguin pockets waren herdrukken van gebonden boeken met en en de twee beroemdste zijn The Mysterious Affair at Styles van Agatha Christie (nummer 6) en Farewell to Arms van Ernest Hemingway (nummer 2).

De publicatierechten werden verkocht door uitgevers van gebonden boeken die niet konden geloven dat Mr Lane met dit avontuur succes zou hebben. Een gok was het zeer zeker. Om winst te maken moest Mr Lane 17.500 exemplaren van ieder van de 10 boeken verkopen. Maar na een langzame start werd het project gered door een grote order van het Engelse warenhuis Woolworth (onze V&D), waarna de verkoop enorm toenam.

In de eerste vier dagen werden meer dan 150.000 exemplaren verkocht en aan het eind van het jaar waren dat er 3 miljoen. Een jaar later schatte men dat er om de 10 seconden een Penguin werd verkocht. In 1937 werden de eerste Penguinautomaten op stationsplatforms geplaatst. Mr Lane's idee was weer terug op de plaats waar het geboren was.

De omslagen

Allen Lane begreep dat goede ideeën goede marketing nodig hebben en het was geïnspireerde naamsbekendheid die de onderneming tot een topprestatie in de uitgeverswereld maakte. De tweekleurige omslagen maakten het voor de uitgever mogelijk de naam van de schrijver en de titel van het boek dezelfde ruimte te geven, terwijl het kleine Penguin-logo - geschetst in de dierentuin van Londen - de aantrekkings-kracht van het merk onderstreepte.

Mr Lane beschouwde geïllustreerde boekomslagen onbeschaafd en hij pikte het idee van een kleurencode op de omslag van Albatross Verlag, een Engels-Duitse uitgeverij. Lezers hadden het systeem van kleur per genre vlug door: oranje voor fictie, groen voor misdaadromans, donkerblauw voor biografie, enzovoort. In 1938 werd de invloedrijke lichtblauwe reeks van Pelican gestart waardoor ook goede populair-wetenschappelijke literatuur voor iedereen beschik-baar kwam.

Maar met de uitgeverij ontwikkelden zich ook de boekomslagen. In de jaren zestig van de vorige eeuw werden ze ontworpen door de Italiaanse art director Germano Facetti. Facetti voegde een aansprekende afbeelding, getekend of een historisch schilderij, toe aan de driedelige omslagen met de bedoeling iets van de inhoud van het boek weer te geven.

Klassieke werken als Het geploegde land van Miro prijkte op George Orwells Animal Farm, terwijl een landschap van Dufy de lezer lokte naar E.M. Forsters Room with a View. Maar J.D. Salingers Catcher in the Rye had een blanco omslag omdat de auteur geen enkele illustratie goed genoeg vond. De omslagen werden echter steeds commerciëler – en voor veel lezers ging de herkenbaarheid van de Penguins verloren. Allen Lane verafschuwde de vulgaire illustraties en karakteriseerde ze als 'breastsellers'.

De auteurs

In de loop van zijn 70-jarige geschiedenis smeedde Penguin nauwe banden met veel van zijn schrijvers. Evelyn Waugh, Muriel Spark, Roald Dahl, Margaret Drabble, Nick Hornby en Zadie Smith zijn een paar namen die door de uitgeverij groot zijn gemaakt. Vandaag de dag zijn er steeds zo'n 5.000 verschillende titels in druk, in wel 62 talen vertaald.

Als principieel verdediger van het vrije woord heeft Penguin veel van zijn auteurs verdedigd. Zo publiceerde de uitgeverij in 1988 Salman Rushdies The Satanic Verses ondanks beschuldigingen van godslastering tegen de Islam en de daar-op volgende fatwa tegen Rushdie. Penguin verdedigde in 2000 ook professor Deborah Lipstadts Denying the Holocaust tegen een beschuldiging wegens laster door de revisionistische historicus David Irving.

Maar de beroemdste rechtszaak vond plaats in de jaren 60 toen Penguin werd vervolgd onder termen van de Obscene Publications Act wegens zijn beslissing Lady Chatterly's Lover onverkort in Engeland uit te geven. De vrijspraak van Penguin betekende een keerpunt in de Britse wetgeving op censuur en binnen zes weken werden 2 miljoen exemplaren van de aanstootgevende roman van Lawrence verkocht.

Vanuit zijn simpele begin in een kerk aan Marylebone Road in Londen heeft Penguin zich ontwikkeld tot een nationaal instituut. De uitgeverij is overigens tegenwoordig in Amerikaanse handen (Pearson) maar bewaart zorgvuldig zijn Britse uitstraling.

Deze tekst is een vertaling en bewerking van BBC News 19-5-2005 door Antiquariaat Serendipity, Midden-Beemster, o.a. gespecialiseerd in oude en moderne(re) Penguins en Pelicans. Informeer naar uitverkochte titels bij voorkeur via serendipity.book@world-online.nl of 0299-685666. Verder lezen: Phil Baines; Penguin by design. A cover story 1935-2005. London: Allan Lane, 2005, ISBN 0-713-99839-3. Zie ook de website van de Engelse Penguin collectors society: www.penguincollectors-society.org

Wegens afbouw van de collectie Engelse literatuur en geschiedenis kopen wij geen Penguins meer in maar gaan wij na gerichte vragen op zoek in onze nog steeds omvangrijke collectie.